Đàn nhị hay đàn cò là một loại nhạc cụ dân tộc nước ta. Để tìm hiểu một cách rõ ràng hơn về loại đàn này, cách lên dây đàn nhị hay cách chơi đàn nhị ra sao, hãy tham khảo bài viết dưới đây.
Mục lục
Giới thiệu về đàn nhị
Đàn nhị được gọi là đàn cò, là 1 nhạc cụ thuộc bộ dây. Đàn có 2 dây nên có tên gọi là đàn nhị. Xuất hiện ở Việt Nam vào khoảng thế kỷ X, được người Kinh, Tày, Thái, Nùng, Dao, Mường, Khmer… tiêu dùng nhiều.
Đàn nhị còn với nhiều tên gọi như:
- Người Kinh gọi là đàn líu
- Người Mường gọi là Cò Ke
- Còn người miền nam lại gọi đàn nhị bằng tên dân dã đàn Cò.
Mỗi dân tộc làm đàn nhị mang chút khác biệt trong cấu tạo. thế nhưng vẫn có cấu tạo phổ biến sau:
Loại đàn nhị truyền thống có những bộ phận chính như sau:
Bát nhị (còn gọi là ống nhị):
Là cơ quan tăng âm (bầu vang) rỗng ruột, hình hoa muống, được hình thành bởi các loại gỗ cứng. Bát nhị có 2 đầu, đầu này bịt da rắn hay kỳ đà, còn đầu kia xòe ra để không như vậy. Ngựa đàn nằm ở khoảng giữa mặt da.
Dọc nhị (còn gọi là cần nhị, cán nhị)
Chúng được dựng thẳng, phần đầu của chúng ngiêng về phía sau, phần gốc được cắn xuyên qua bát nhị.
Trục dây:
Trục trên và trục dưới đều gắn xuyên qua đầu dọc nhị nằm cùng hướng với bát nhị.
Dây nhị
Trước đây dây đàn được làm bằng sợi tơ se, ngoài ra, những chất liệu như nilon hay dây kim loại mảnh. tuy vậy, sợi tơ hay nilon vẫn được tận dụng cho loại đàn này nhiều nhất bởi âm sắc chúng đem lại chuẩn và không khiến cảm guacs sắc như dây kim loại. Dây đàn chỉnh theo quãng 4 đúng, quãng 5 đúng, quãng 7 thứ… nhưng phổ biến đặc biệt là quãng 5 đúng.
Cử nhị (hay khuyết nhị):
Là một sợi dây tơ kéo 2 dây đàn vào gần sát dọc nhị, ở phần dưới của hai trục dây. bạn tưởng tượng cử nhị là một chiếc khung được buộc gần sát dọc nhị, hai dây đàn xỏ qua hai lỗ khung này. Cử nhị là bộ phận để điều chỉnh cao độ âm bổng của thanh âm. nếu bạn kéo cử nhị xuống, 2 dây đàn sẽ ngắt quãng hơn, làm ra âm thanh cao hơn còn khi nếu như bạn đẩy cử nhị lên thì đàn sẽ phát ra âm thanh trầm hơn vì quãng dây dài hơn. tuy nhiên để lên dây và điều chính âm người ta còn cần chỉnh phần trục dây.
Cung vĩ
Làm bằng cành tre, cành lớp hay gỗ có mắc lông đuôi ngựa. Những lông đuôi ngựa nằm giữa hai dây đàn để kéo đẩy, cọ xát vào dây đàn tạo ra âm thanh. Do những lông đuôi ngựa kẹt hai dây đàn nên ta không thể tách rời cung vĩ khỏi thân đàn.
Cách lên dây đàn nhị
Có nhiều cách lên dây đàn nhị khác nhau như lên dây ở quãng 3, quãng 4, quãng r, quãng 6. Cách phổ biến quan trọng là lên dây ở quãng 5. ví dụ cử nhị đang nằm ở khoảng 1/3 cần đàn tính từ khi bắt đầu đàn thì lên dây như sau:
- Dây nhỏ (Dây ngoài): E5.
- Dây lớn (Dây trong): C5.
Cách chơi đàn nhị
Đàn nhị có âm vực nằm ở khoảng 3 quãng 8. Để chơi đàn nhị thường dùng cả hai tay phải và trái.
Tay phải
Là tay được sử dụng để cầm cung vĩ. Người chơi càng điêu luyện thì càng điều khiển được lựa chạm và kéo làm ra âm thanh bay bổng, mềm mại hoặc mãnh liệt, dứt khoát.
Có 4 kỹ thuật chơi đàn nhị, đấy là cung vĩ liền, cung vĩ ngắt, cung vĩ rời và cung vĩ rung.
- Cung vĩ liền: Cầm cung vĩ kéo những nốt nhạc quyện từ nốt này sang nốt khác như khi luyến láy giọng hát.
- Cung vĩ rời: Cầm cung vi kéo những nốt nhạc, nốt nhạc này rời nốt nhạc kia. việc này có nghĩa là không luyến.
- Cung vĩ ngắn: sử dụng cung vĩ kéo các nốt nhạc gãy gọn và dứt khoát.
- Cung vĩ rung: dùng cung vĩ kéo đi kéo lại liên tục một nốt thường để diễn tấu những đoạn cao trào, khẩn cấp và vui vẻ.
Tay trái
Dùng tay trái bấm ngón tay vào dây đàn để tạo làm ra các nốt nhạc. thế nhưng cần phải bấm ra sao để tạo ra các âm sắc khác nhau? đấy là sử dụng các kỹ thuật ngón rung, ngón vuốt, ngón nhấn, ngón lay và bật dây.
- Ngón rung: Bấm nhẹ liên tục vào dây đàn để tạo độ ngân rung mềm mại.
- Ngón vuốt: Vuốt từ cao xuống thấp hoặc từ dưới lên trên dây đàn. Âm vuốt có công dụng làm tiếng đàn trở nên mềm mại, uyển chuyển gần giống như giọng hát.
- Ngón nhấn: Giúp âm thanh cao lên 1 cung.
- Ngón láy hay ngón vỗ: dùng ngón cái bấm vào một nốt trên dây đàn, ngón trỏ thì ấn thả liên tục vào nốt cao hơn kề nốt ngón cái. sử dụng kỹ thuật ngón láy để diễn đạt sự quyến luyến, bịn rịn, ngậm ngùi không nỡ chia xa.
- Bật dây: Người dây không sử dụng cung vĩ, thay vì vậy là sử dụng ngón tay khều khều dây đàn để tạo ra âm thanh.
Kết
Đàn nhị giữ có vai trò quan trong nhất giúp đệm chủ đạo trong Hát Xẩm, là thành phần không thể thiết trong nhạc phường bát âm, dàn nhã nhạc, ban nhạc chầu văn, tài tử và dàn nhạc tổng hợp. tuy nhiên với các dòng nhạc hiện đại thì đàn nhị không được tận dụng nhiều, môt phần do ít hợp với dòng nhạc hiện đại và lượng người trẻ biết sử dụng loại nhạc cụ này cũng khá ít. Bài viết đã giúp các bạn hiểu hơn về đàn nhị và cách lên dây đàn nhị hay cách chơi đàn nhị ra sao.
Xem thêm: Có nên mua đàn Guitar Epiphone DR 100 hay không?
Xuân Luật – Tổng Hợp, Chỉnh sửa
(Nguồn tham khảo: xuongdancuong, hublincs, kenhitv)
